Thursday, September 30, 2010

Η κοινωνική δομή από το 1830 και έπειτα

Στην εποχή της ανεξαρτησίας (1830), η Αθήνα δεν ήταν παρά ένα έρημο και ερειπωμένο χωριό, και ο Πειραιάς μια αφιλόξενη ακτή, ακατοίκητη και ανώνυμη. Το έτος 1834, κατά το οποίο μεταφέρεται η έδρα της πρωτεύουσας στην Αθήνα, αποτελεί σαφώς το σημείο εκκίνησης για τη νεότερη πολεοδομική τους ιστορία. Σότε αρχίζει η αλληλεξαρτημένη ανάπτυξη των δύο πόλεων. Ο οικισμός – ενδοχώρα και η διέξοδος της προς τη θάλασσα, μεταβάλλεται σε ένα σχήμα μεταπρατικής πόλης σε συνάρτηση με το λιμάνι της, που διαμορφώνεται στη συνέχεια, με την εγκατάσταση της βιομηχανίας, σε διάκριση μη παραγωγικού και παραγωγικού αστικού συγκροτήματος.


Η Αθήνα και ο Πειραιάς αποτελούσαν λοιπόν δύο ξεχωριστές αλλά αλληλοεξαρτώμενες πόλεις: την μεταπρατική πρωτεύουσα και το βιομηχανικό τηςεπίνειο. Οι πληθυσμοί τους αυξάνονταν, αλλά η μεταναστευτική ροή προς το εξωτερικό ανέστειλε προσωρινά τη γοργή αστικοποίηση. Η σύνδεση τους γινόταν μέσω της οδού Αθηνών-Πειραιώς, ήδη από το 1835-6, και ο Πειραιάς είχε αρχίσει να διαμορφώνεται σε βιομηχανικό κέντρο από το 1850. Oι πρώτες προϋποθέσεις για συγκέντρωση βιομηχανικών εγκαταστάσεων δημιουργήθηκαν κυρίως με την σιδηροδρομική σύνδεση της Αθήνας και του λιμανιού της, πάνω στους άξονες των σιδηροδρομικών γραμμών και την οδό Πειραιώς. Σα λιγοστά εργοστάσια και οι εμπορικές λειτουργίες ήταν χωροθετημένα στο νοτιοδυτικό τμήμα της Αθήνας και τον άξονα σύνδεσής της με τον Πειραιά.

Tη δεκαετία του 1860, διαμορφώνεται ήδη μια εργατική τάξη που κατοικεί στο σύνολό της σχεδόν στη βιομηχανική ζώνη του Πειραιά, κατά μήκος των γραμμών του τρένου και τον Κηφισό. Η κοινωνική δομή της Αθήνας, αντίθετα με αυτή του Πειραιά, λίγα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, χαρακτηριζόταν από ένα ιδιαίτερα ενισχυμένο τριτογενή τομέα και επομένως έναν «μη παραγωγικό» πληθυσμό που αποτελούνταν από διοικητικούς υπαλλήλους, εμπόρους, μεσάζοντες, χρηματιστές.

Αυτές οι πρώτες διαδικασίες εκβιομηχάνισης του λεκανοπεδίου σηματοδοτούν
μεν την αρχή της αστικοποίησης του χώρου, αφού η προσέλκυση εργατών για τηβιομηχανία φέρνει νέους εποίκους στις περιοχές του Πειραιά, παρ’ όλα αυτά, τα όρια αστικού και αγροτικού δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί την εποχή αυτή και η ίδια η βιομηχανική ανάπτυξη δεν έχει λάβει χαρακτήρα επανάστασης. Φτάνει να αντιληφθούμε πως η βιομηχανία δεν αποτελούσε κυρίαρχη δραστηριότητα το 19ο αιώνα, παρά μόνο εν μέρει στον Πειραιά. Και εκεί όμως ήταν χωροθετημένη βορειοδυτικά του λιμανιού και κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και όχι στο κέντρο της πόλης. Αντίθετα από τις δυτικοευρωπαϊκές βιομηχανικές πόλεις, οιπαραγωγικές δραστηριότητες της Αθήνας δεν εγκαταστάθηκαν σε κεντρικές περιοχές.

Η εθνική πορεία στον 19ο αιώνα, είναι μια διαδικασία συρρίκνωσης του ελληνισμού στα όρια του εθνικού κράτους, που αν και περιέκλειαν πια υπερδιπλάσια από την αρχική του έκταση, άφηναν οριστικά έξω τα μεγάλα κέντρα ακμής του ελληνισμού. Η δομή και η εξωστρέφεια της ελληνικής αστικής τάξης και ο χαρακτήρας του ελληνικού κεφαλαίου εξηγούν την κατεύθυνση που ακολούθησε η καπιταλιστική ανέλιξη στην Ελλάδα, δηλαδή την καθυστέρηση της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και την ενσωμάτωση της ελληνικής οικονομίας στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα με διαδικασίες εξαρτημένες από την κίνηση των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων.

Απόσπασμα από:
ΕΜΠ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΥΣΗ
Ευτυχία Κουρσάρη

*Footnotes missing due to technical issues.
**Post uploaded for the general artistic improvement of this post-office.